Adaletin Ruhu Müdâfaa Risâlesi Tahlil, Tercüme ve Tahkik

Bu çalışma, 16. yüzyıl Osmanlı ilim ve düşünce dünyasının en velûd simalarından Taşköprülüzâde Ahmed Efendi'nin (ö. 968/1561), İstanbul kadılığı görevinden ayrılmasının hemen ardından hicrî 958 (m. 1551) yılında kaleme aldığı Müdâfaa Risâlesi adlı eserinin tenkitli neşrini ve tahlilini içermektedir. Risâle, müellifin kadılık tecrübelerinden süzülmüş, şahsına yöneltilen ithamlara karşı bir savunma olmanın çok ötesinde, fıkıh, ahlâk ve tasavvufu bütünleştiren özgün bir “kadılık etiği” manifestosu niteliği taşımaktadır. Taşköprülüzâde, risâlenin mukaddimesinde insanın ontolojik yapısını ruh (emir âlemi) ve beden (halk âlemi) ikiliği üzerinden analiz eder. Ona göre adaletin ilk şartı, kadının kendi iç dünyasında ruhun öfke ve şehvet gibi nefsânî kuvvetler üzerindeki hâkimiyetini sağlamasıdır. Bu metafizik temele dayandırdığı savunmasında; hilmi öfkeye tercih etmek, şahitlerin zâhirî durumuyla yetinmek ve yöneticilerin maslahat odaklı “siyaset” anlayışına uymamak gibi eleştirilere fıkhî ve aklî delillerle cevap verir. Özellikle kadının siyasî otoriteden bağımsız olarak yalnızca şeriatın en sahih görüşleriyle hükmetmesi gerektiğini vurgulayarak yargı bağımsızlığının ve hukukun üstünlüğünün altını çizer. Eserin “Hâtime” bölümü, bireysel ve kurumsal adalet anlayışını toplumsal bir çerçeveye taşır. Taşköprülüzâde, iyiliği emredip kötülükten sakındırma (emr bi'l-maʿrûf ve nehy ʿani'l-münker) görevinin ideal toplum düzeninin teminatı olduğunu savunur. Bu bölümde kadı ile muhtesibin (kamu düzeni görevlisi) yetkilerini kesin çizgilerle ayırarak, kadının görevinin yargılama, toplumsal ahlâkın denetiminin ise idarî bir sorumluluk olduğunu belirtir. Bu bütüncül yaklaşımıyla risâle, yalnızca bir kadının kişisel savunması değil, aynı zamanda 16. yüzyıl Osmanlı adalet, ahlâk ve toplum felsefesine dair temel bir metin hüviyetindedir.