İki İmparatorluk Arasında; Ahmet Ağaoğlu ve Yeni Türkiye

A. Holly Shissler bu çalışmasında, geçen yüzyılın en önemli düşünce insanlarımızdan Ahmet Ağaoğlunun düşünce dünyasını, Ağaoğlunun kendi tanımladığı ve bir Batılı için çelişkili gibi görünen farklı özelliklerinden yola çıkarak yorumluyor. İlk dönemlerinde bir İranlı gibi düşünen daha sonra Türk kimliğini savunarak eserler veren Ağaoğlunu; 1905 Rus Devrimi, 1908 İkinci Meşrutiyeti, 1917 Sovyet Devrimi, I. Dünya Savaşı ve Millî Mücadele ile birlikte yeni Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşunu yaşamış, bu tarihsel olaylara ilişkin çözümlemelerini yazıya dökmüş, en az beş dile tamamiyle hâkim, birden fazla üniversite diplomasına sahip, üniversitelerde dilden edebiyata, milliyetçilikten hukuk tarihine kadar değişik konularda ders veren bir aydın olarak tanımlayan Shisslerin kitabı, Ağaoğlunun iki imparatorluk arasında (Rus Çarlığı ile Osmanlı İmparatorluğu) seyreden düşünce serüvenini çok farklı açılardan açıklayarak ilginç açıklamalar getiriyor. Shissler, kimlik gibi binbir parçanın zorlukla biraraya geldiği, bunun da oldukça akışkan bir zemin üzerinde seyrettiği 20. yüzyılın başında yaşamış Ağaoğlunun bu sorunu, Türk kimliği ile çözme yollarını aramasını doğal bir gelişme olarak değerlendirmektedir. Ancak, bundan da öte yazarın Ahmet Ağaoğlunu cemaati esas alan, liberal bir sivil toplumun biçimlenmesi ve bunun için de bu insanları birarada tutacak bir zihniyet dünyasının yaratılması için eserler veren bir aydın olarak tanımlaması, Ağaoğlunun Türkiye Cumhuriyetini kuranlarla olan çelişkisini de açıklığa kavuşturmaktadır.